Atatürk'ün Cumhuriyet Köyü

Atatürk'ün İdeal Cumhuriyet Köyü projesi (1937)

Atatürk ölünceye kadar köylüyü/çiftçiyi koruma konusuna kafa yormuştur. Kalkınmanın tabandan yani köyden başlaması gerektiğini düşünen Atatürk, Türkiye'nin gerçek anlamda çağdaşlaşması için her şeyiyle çağdaş köyler kurulması gerektiğini düşünmüştür. Bu amaçla bizzat üzerinde kafa yorduğu İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi' ni geliştirmiştir.

Atatürk'ün üzerinde çalışarak uygulanmasını istediği bu proje, Afet İnan'ın "Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti' nin Birinci Sanayi Planı 1933" ve Cumhuriyetin Ellinci Yılı İçin Köylerimiz" adlı kitaplarında yer almıştır.

Afet İnan, aslını Türk Tarih Kurumuna bağışladığı Atatürk'ün İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi belgesini, Trakya Umumi Müfettişi General Kazım Dirik'ten aldığını ve Atatürk'ün bu projeyi onaylayıp geliştirerek uygulanmasını istediğini belirtmiştir.

Atatürk, bu proje konusunda Hasan Rıza Soyak'a da şunları söylemiştir: "Eğer Hükümet, Dirik'in girişim ve düşüncelerinş benimser, bir elemeden geçirir, daha derli toplu, daha hesaplı bir biçime koyarsa ele mükemmel bir köyleri kalkındırma programı geçebilir."

Afet İnan, Cumhuriyet'in 50. yılı nedeniyle 1970'lerde tekrar gündeme gelen projenin hayata geçirilmesi için Bayındırlık Bakanlığı ve valilere mektuplar göndermiştir. 70'li yıllarda bu projenin hayata geçirilmesi için çalışma atölyeleri bile kuran Afet İnan, finansman sorununun çözülmesi için Meclis'e yasa tasarısı sunulmasına da önayak olmuştur. Ancak proje bir türlü hayata geçirilememiştir.
Atatürk'ün İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi'nin amacı, çağdaş ve çevreci bir köy yaratmaktır.

İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi, daire yerleşim planına sahiptir. Daire planın tam merkezindeki küçük dairenin etrafına, gittikçe genişleyen dört daire eklenmiştir. Plan bu yönüyle, ilk bakışta bir dart tahtasını andırmaktadır. Merkezden çevreye doğru helezonik bir biçimde gittikçe genişleyen dört parçalı köy planı, merkezden dışa doğru 6 yolla bölünmüştür.

Aslı Türk Tarih Kurumunda saklanan İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi'nde 43 yapı bulunmaktadır.

Atatürk'ün İdeal Cumhuriyet Köyü'nde yer alan kurumlar, yapılar ve alanlar şunlardır:

1. Okul ve Tatbikat Bahçesi
2. Öğretmenevi
3. Halkodası (CHP Kurağı)
4. Köy Konağı
5. Konuk Odası
6. Okuma Odası
7. Konferans Salonu
8. Otel-Han
9. Çocuk Bahçesi
10. Köy Parkı
11. Telefon Santrali ve Köy Söndürgesi
12. Radyolu Köy Gazinosu
13. Ebe ve Sağlık Kurucusu
14. Tarımbaşı
15. Hayvan Sağlık Kurucusu
16. Sosyal Kurumlar
17. Ziraat ve Et İşleri Müzesi
18. Gençler Kulübü
19. Hamam
20. Etüv Makinesi (Buğu s.)
21. Köy Yunak Yeri
22. Cami
23. Revir
24. Kooperatifler
25. Köy Dükkanları
26. Spor Alanı
27. Damızlık Tavuk, Tavşan ve Arı İstasyonları
28. Damızlık Ahır (Aygır ve Boğa)
29. Kanara
30. Mandıra
31. Değirmenler
32. Fabrika
33. Asri Mezarlık
34. Hayvan Mezarlığı
35. Kireç, Taş, Tuğla ve Kiremit Ocakları
37. Yonca ve Hayvan Pancar Tarlası
38. Köy Gübreliği
39. Fenni Ağıl
40. Pazar Yeri ve Köy Zahire Locası
41. Aşım Durağı
42. Panayır Yeri
43. Selektör Binası
Orda bir köy hayal edin, uzakta! O köyün bir konferans salonu olsun, ziraat ve et işleri müzesi olsun, fabrikası olsun ve dahası bir hayvan mezarlığı olsun!...
Atatürk'ün İdeal Cumhuriyet Köyü Projesi, zannedildiği gibi sadece kağıt üzerinde kalan bir proje olmamıştır. Atatürk, bu projenin bir an önce hayata geçirilmesini istemiştir. Bu doğrultuda Trakya'nın bazı bölgelerinde çalışmalar yapılmış, Polenezköy civarında bir Cumhuriyet Köyü kurulmuş, Ankara'da Temelli köyünde bu plana göre bazı çalışmalar yapılmıştır.
Ankara Temelli köyünde, bölgenin yapısı nedeniyle tam anlamıyla bir dairesel plan uygulanamamıştır. Ancak Polenezköy'deki Cumhuriyet Köyü'nde daire şeklinde bir yapı oluşturulmuştur. Ortada bir meydan ve meydana açılan geniş yollar, planın uygulandığını göstermektedir. Ancak planı oluşturan diğer üniteler hayata geçirilememiştir.

Kaynak
Akl-ı Kemal (2. Cilt), İnkılap Yayınları, Sinan MEYDAN